W Polsce wraz z końcem II wojny światowej ostatecznie odszedł w niebyt barwny świat szlachty i arystokracji. Pamiątką, która pozostała po wyższych warstwach społecznych, są ich rodowe siedziby. Choć czas nie zawsze był dla nich łaskawy, to szczęśliwie część dworów, pałaców i zamków przetrwało do dziś, nierzadko zyskując zupełnie nowe funkcje.
Pałace – muzea
Dawne siedziby arystokracji czy szlachty często zyskują drugie życie jako muzea. Tak stało się w przypadku jedynych dwóch pomników historii na terenie powiatu poznańskiego. Założenie parkowo-pałacowe Raczyńskich w Rogalinie funkcjonuje obecnie jako jedna z placówek Muzeum Narodowego w Poznaniu, a zamek w Kórniku – historyczna rezydencja Górków i Działyńskich – jest dziś muzeum i siedzibą Biblioteki Kórnickiej. W pałacu Żychlińskich w Uzarzewie można oglądać zbiory Muzeum Przyrodniczo-Łowieckiego, a pałac Greisera w Jeziorach odwiedzają dziś goście Muzeum Przyrodniczego Wielkopolskiego Parku Narodowego. Na wyspie pobliskiego Jeziora Góreckiego zobaczyć można zachowany w formie trwałej ruiny zameczek Klaudyny Potockiej. Listę zamków okolic Poznania zamyka betonowy obiekt na poligonie Biedrusko, zbudowany jako scenografia filmu „Kazimierz Wielki”.
Nowe funkcje
Właściciele zabytkowych pałaców i dworów szukają nowych sposobów na ich wykorzystanie. W ten sposób pałac Larsa von Engeströma w Jankowicach stał się popularnym miejscem wydarzeń kulturalnych – od spotkań poetyckich po ogólnopolski festiwal piosenki. Dwór w pobliskim Sierosławiu pełni funkcję świetlicy wiejskiej. Gospodarzem pałacu Bnińskich w Gułtowach jest obecnie Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a pałac Mielżyńskich w Iwnie jest użytkowany przez tamtejszą stadninę koni. Oba obiekty są dostępne do zwiedzania po wcześniejszym umówieniu. Wnętrza efektownego pałacu Szołdrskich w Psarskim koło Śremu służą obecnie podopiecznym Domu Pomocy Społecznej. Objezierski pałac Turnów zasłynął jako jeden z najznakomitszych salonów literackich Wielkopolski, a dziś służy uczniom tamtejszej szkoły, podobnie jak pałac Tempelhoffów w Dąbrówce (o dawnych właścicielach przypomina tablica przy ruinach parkowej kaplicy). Dwory Hoffmeyerów w Swarzędzu oraz Carla von Winterfelda w Przebędowie zaadaptowano na przedszkola. Ciekawa jest historia pałacu w Chludowie, który został zbudowany dla rodziny von Treskov, później należał do Romana Dmowskiego, a obecnie służy jako dom misyjny księży werbistów. Tuż obok powstała nowa siedziba Muzeum im. Ojca Mariana Żelazka. Podobną rolę spełnia okazały pałac Dobrzyckich w Bąblinie – dziś znany ośrodek rekolekcyjny Misjonarzy Świętej Rodziny. Kościelną własnością był dawniej również pałac biskupów poznańskich w Buku, obecnie budynek mieszkalny.
Dobre miejsce odpoczynku
Zabytkowe rezydencje często służą jako hotele i restauracje. Tak funkcjonuje Pałac Biedrusko, zbudowany dla rodziny von Treskovów. Dodatkową atrakcją dla gości obiektu jest Panteon Powstania Wielkopolskiego i zbiory Muzeum Wojskowego i Architektury Wnętrz. W Trzaskowie w dworze Szułdrzyńskich działa restauracja, stanowiąca część kompleksu rekreacyjnego Oskoma Trzaskowo Golf. Jako obiekty noclegowo-gastronomiczne funkcjonują też dwór Augusta Cieszkowskiego w Wierzenicy, pałac Plucińskich w Swadzimiu, Pałacyk pod Lipami w Swarzędzu i Dworek Katarzynki, a w dworze w Niemieczkowie zorganizowano agroturystykę. W tym roku nową funkcję zyska też dwór Infflandów w Skrzynkach, przyszła siedziba szlaku kulinarnego Smaki Powiatu Poznańskiego. Niekiedy również współcześnie powstają obiekty wzorowane na tradycyjnych formach architektonicznych jak Pałac Jaśminowy w Batorowie z jedną z największych sal balowych w regionie.
W rękach prywatnych
Część pałaców i dworów stanowi własność prywatną, co często sprzyja ich sukcesywnemu remontowi, ale jednocześnie niekiedy utrudnia lub uniemożliwia ich zwiedzanie. Wśród obiektów należących do tej grupy na uwagę zasługują pałace Radomickich w Konarzewie, Fredericiego w Czerlejnie, Krzyckich w Siedlcu, Kęszyckich w Błociszewie, von Reussów w Niepruszewie, książąt von Sachsen-Altenburg w Boduszewie oraz pałac w Lusowie, dawna własność generała Józefa Dowbora Muśnickiego. Do listy trzeba dodać dwory: Gronowskich w Ocieszynie, Broel-Platerów w Górze oraz dwór Bielińskich w Więckowicach. O czasach dawnej świetności przypominają postaci w historycznych strojach, namalowane w oknach pałacu von Treskovów w Owińskach.
Piotr Basiński
Poznańska Lokalna Organizacja Turystyczna